Poręba Wielka i podziemny skarb Beskidów Zachodnich
Kilka słów o Porębie Wielkiej
Beskidy Zachodnie kojarzą się najczęściej z zalesionymi wzgórzami, które jesienią rozpoczynają barwne igrzyska. Pomiędzy olchowymi zagajnikami, osikowymi wzgórzami, a bukowymi gęstwinami, stoi miejscowość równie stara, jak drzewa. Poręba Wielka zapisała się na kartach historii już w XIV wieku. Powstała prawdopodobnie w XIII w.
Poręba Wielka do miejscowość położona na północny zachód od Gorc. Tworzą ja liczne przysiółki, takie jak np. Koninki, Poręba Górna, Hucisko, Morgi, Mościska i wiele innych. Wieś liczy dziś ponad 2300 mieszkańców. Rozległą miejscowość przecinają potoki: Porębianka oraz Koninki.
W obecnych czasach porębianie korzystają z dobrodziejstw walorów turystycznych. W okolicach bowiem odkryto solankowe wody geotermalne. Dobrze rozbudowana baza noclegowa, bliskość Parku Narodowego i wyciągu narciarskiego oraz uzdrowiska przyciągają spragnionych przygód na szlaku turystów. Wioska jest znana dzięki młodopolskiemu twórcy, który przyszedł tutaj na świat w 1875 roku. Mowa oczywiście o Władysławie Orkanie, działaczu społecznym, poecie i pisarzu. Dzisiaj można odwiedzać jego willę, „Orkanówkę”, która jako materialna spuścizna, jest regionalnym muzeum. Można w nim obejrzeć sprzęty domowego użytku, proste maszyny gospodarskie, ceramikę, drewniane narzędzia.
Wieś w czasie okupacji była okazjonalnie siedzibą znanego gorczańskiego partyzanta, Józefa „Ognia” Kurasia. Bardziej współczesną postacią znaną daleko poza przysiółki jest Bronisław Kaczor z Poręby Górnej, założyciel ludowej kapeli „Kaczory”.
Dawniej cały teren pokrywały puszcze. Aby mogła powstać osada, trzeba było najpierw wyciąć co najmniej kilka hektarów lasu. Owe wyręby zdecydowały o nazwie tej beskidzkiej miejscowości.
Zobacz więcejAtrakcje turystyczne w Porębie Wielkiej
Zastanawiacie się zapewne, co oprócz Gorczańskiego Parku Narodowego warto odwiedzić w Porębie? Już spieszę z odpowiedzią. Otóż w tej rozległej miejscowości znajduje się:
1
W Strefie odnowy możesz skorzystać z kąpieli solankowej, w specjalnie przeznaczonej do tego wannie. Takie rozwiązanie jest doskonałe dla osób, które wolą prywatność lub wymusza to stan zdrowia. Kąpiele w solance prosto z Gorców to nieoceniony wpływ na zdrowie całego organizmu. Możesz korzystać z kąpieli całkowitych, częściowych lub nasiadowych.
2
Pomiędzy parkiem a Niedźwiedziem do dziś rosną 150-letnie jawory, tworzące piękną aleję.
3
Wspomniana już Orkanówka, czyli Muzeum Biograficzne połączone z regionalnym – w Zagroniu.
4
Stacja narciarska Koninki. Położona na zboczu góry Tobołów, udostępnia wiele tras zjazdowych zimą. Wyciąg orczykowy jest także czynny latem dla turystów, którzy wjeżdżają nim na szczyt i kierują się na szlaki.
5
Poręba Wielka stanowi część regionu zagórzańskiego. Na jej obszarze można zobaczyć klasyczne, bogato zdobione budynki w stylu zagórzańskim.
6
Na szczycie Suhory (1000 m n.p.m.) znajduje się najwyżej położone w Polsce obserwatorium astronomiczne. Należy do Katedry Astronomii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
7
Na szlakach turystycznych prowadzących w głąb Gorczańskiego Parku po dziś dzień stoją drewniane szałasy pasterskie.
8
Szlaki turystyczne w Porębie Wielkiej – zostały szczegółowo opisane w poprzednim artykule. Kilka z nich prowadzi na szczyty gorczańskie (np. Turbacz, Obidowiec, Suchorę), schroniska, polany, inne na Rdzawkę i okolice.
9
Pracownicy Gorczańskiego Parku Narodowego mają tutaj swoją siedzibę.
10
Wieś słynie z bogatych gorących źródeł solankowych, z których możesz korzystać już dziś w Termach Gorce.
Z kart historii
Pierwsze zabudowania datuje się na koniec XIII wieku. Nazwa sugeruje, że osadnikami byli tzw. wyrębnicy. Mała osada z początku była bezpiecznym przystankiem noclegowym dla kupców podróżujących z Krakowa na Spisz. Wieś i puszcza były w owym czasie pod opieką cystersów ze Szczyrzyca (jakieś 25 km na północ od Poręby). To oni ulokowali wieś na prawie niemieckim. Ziemie te zostały jednak odebrane zakonowi. Wiemy o tym z pierwszej wzmianki o Porębie Wielkiej w średniowiecznym piśmiennictwie urzędowym. Pismo pochodzi dokładnie z 1380 roku, a mówi ono, że gorczańskie ziemie zmieniają właściciela. Stał się nim Ludwik Węgierski, który panował w Polsce w latach 1370–1382.
Inne zachowane materialne źródła historyczne zawierają nazwę własną, a mianowicie potok „Mezwedza”, odpowiadającej dzisiejszej rzece Niedźwiedź. Osada Niedźwiedź należała kiedyś do tzw. „Klucza Porębskiego”. Rzeczone dokumenty pochodzą z 1254 i 1365 roku.
XV wiek to czas, kiedy ziemiami porębskimi władali członkowie szlacheckiego rodu Ratułdów. Przeszły w ręce rodu Pieniążków poprzez mariaż Beaty Rotułdówny i Jana Pieniążka (ok. 1564 rok). Okres panowania Pieniążków jest ważny z powodu wprowadzenia pańszczyzny. Zbudowano wtedy folwark, zaciągnięto chłopów do pracy i pobierano odeń daniny.
W 1607 roku coraz liczniejsze przysiółki wraz z Porębą zostały przejęte przez Sebastiana Lubomirskiego, wieloletniego starostę na ziemiach górskich i krakowskich, pierwszego senatora w swym rodzie. Doświadczony włodarz założył tutaj hutę szkła (kojarzycie nazwę Hucisko? Tak, to w Koninkach!), potażarnia, folusz oraz słynny browar.
Kolejne małżeństwo spowodowało zmianę zarządców ziemi. Oto Paweł Karol Sanguszko, wielki marszałek litewski, pojął za żonę Marię Lubomirską, która to dostała wieś w posagu. Był to rok 1710. Ostatnimi prawowitymi właścicielami ziemskimi byli Wodziccy. Przez niemal 200 lat sprawowali pieczę nad Porębą, chociaż żaden z członków rodu nie mieszkał tu na stałe. Za ich czasów powstał park i zabudowa dworska. Musieli oni jednak opuścić kraj, kiedy wybuchła II Wojna Światowa. Wtedy górale pomogli im przedostać się poza granice kraju.
Dwór doznał pierwszych zniszczeń podczas ostrzeliwania wsi przez Niemców w 1939 r. Przejęli oni majątek, a nowy zarządca, gen. Friedrich Kruger, dowódca SS, osiadł w nim na czas okupacji. Mając go za własność, Kruger odrestaurował znaczną część parku i zabudowań. Jednak w 1945 roku, pod pozorem ataku na żołnierzy niemieckich, oddział partyzancki AL "Za wolną Ojczyznę" podpalił drewniane budynki. Pożar strawił dworek niemal w całości. Dzisiaj z kolei cały park jest własnością państwową, a nad parkiem pieczę sprawuje zarząd GPN.
Ad fontes - W poszukiwaniu wód geotermalnych
Na terenie północnych Gorc występują obfite lecznicze wody mineralne. Są to różnego rodzaju wody wodorowęglanowe, siarczanowe oraz solanki, których właściwości wykorzystywano już w latach 60-tych XIX w. w balneologii i hydroterapii, przede wszystkim w sanatoriach w Rabce i Szczawie.
W połowie XX wieku (1950-1953) dokonano w Porębie Wielkiej niesamowitego odkrycia. Pod powierzchnią ziemi, na głębokości ok.1500 m, znaleziono wody solankowe (solanka jodobromowa) o temperaturze 27 °C. jakieś 25 lat później dokopano się do mocno zmineralizowanych wód o temperaturze 42 °C. Dzisiaj jeszcze prowadzone są odwierty i badania, które pozwolą stworzyć centrum termalne po tej stronie Gorc. Dzięki tym pracom geologicznym powstały nasze Termy Gorce.
Poręba Wielka to naprawdę urokliwe miejsce. Bogate w naturalne skarby, takie jak Park Narodowy, Park Wodzickich, lasy, pola, wody termalne. Miejsce to stanowi idealną bazę wypadową w Gorce. Mieszkańcy zapewniają zaplecze noclegowe, restauracje (jak np. nasza Strefa Smaków) na wysokim poziomie. Historia również nie pozwoliła, by to miejsce pozostało zapomniane. Przyjedź do nas i przekonaj się sam.
